Lucienne Bloch – Art Deco in glas

Kleinplastiek

In een korte periode (1929/1930) waarin Lucienne Bloch in Leerdam verblijft, ontwerpt zij een fraaie collectie ‘kleinplastiek’ die geliefd is bij verzamelaars.

Onder het bewind van directeur P.M. Cochius wordt Glasfabriek Leerdam een plek waar kunstenaars verantwoordelijk zijn voor een nieuwe vormgeving. Specifiek wordt ook samenwerking gezocht met beeldhouwers voor het ontwikkelen van een collectie plastieken en architectonische elementen. In 1928 doet de Glasfabriek al ervaring op met een Madonna van Steph Uiterwaal en tegels voor Hildo Krop. Gelijktijdig met de eerste ontwerpen van Bloch wordt ook een masker van Cornélie Van Asch van Wijck uitgevoerd. De unieke omstandigheid waaronder Bloch in Leerdam kan verblijven, het feit dat ze zich kan verdiepen in het glas en dat ze specifiek voor het materiaal ontwerpt, maakt dat haar plastieken een hoogtepunt vormen binnen het kleinplastiek. Refererend aan de glazen Madonna van Uiterwaal zal A.D. Copier, hoofdontwerper en artistiek leider van de Glasfabriek, later zeggen: ‘Ik vind wat Lucienne Bloch deed beter. Die ontwierp plastische dingen die geperst konden worden en hier was dus een ding aanwezig dat geperst moest worden.’

Bloch in Leerdam

De oorsprong van de samenwerking tussen Lucienne Bloch en de Glasfabriek is gelegen in een toevallige ontmoeting: tijdens zijn reis in Amerika in 1928 – op weg naar Frank Lloyd Wright – ontmoet Cochius de componist Ernest Bloch, vader van Lucienne, en nodigt hem uit om tijdens een gepland bezoek voor een concert in Amsterdam in 1929 contact op te nemen. Uit deze introductie volgt dat Lucienne Bloch een bezoek aan Leerdam brengt en aansluitend in november 1929 een eerste korte werkperiode heeft. Na een uniek hol geblazen hoofd ontstaat – pendelend tussen Parijs, Berlijn en Leerdam – in 1929 en 1930 een bijzonder oeuvre aan kleinplastiek: vis, naakt, eend, leeuwin, boekensteunen en drie automascottes. Na de korte periode in Leerdam vertrekt Lucienne Bloch naar Amerika waar ze zich onder meer oriënteert op de nieuwe school die Frank Lloyd Wright aan het opzetten is. Vanuit Amerika stuurt ze nog meerdere dierplastieken die deels direct (hert, kikvorsch, varken, eekhoorn, bij) en deels pas na de oorlog (tekkel, eendje, olifant, platvis, krokodil) worden uitgevoerd. Uit haar ontmoeting met Frida Kahlo en Diego Rivera volgt dat zij als een van hun medewerkers als muralist aan de slag gaat. De foto's die zij maakt van Kahlo en Rivera zijn uniek beeldmateriaal dat haar als fotografe heeft gepositioneerd. Sculpturen komen na de periode in Leerdam nauwelijks meer van haar hand.

Onderzoek

Met steun van de Netherland-America Foundation kon het Nationaal Glasmuseum onderzoek doen in het familiearchief van Lucienne Bloch net buiten een kustplaatsje aan Highway One, zo’n drie uur rijden ten noorden van San Francisco. In een klein complex van gebouwen midden in de bossen – waar Lucienne Bloch zelf sinds het begin van de jaren 60 woonde – beheren haar dochter Crystal (vernoemd naar Crystal Cochius, dochter van P.M. Cochius) en met name haar kleindochter Lucienne haar nalatenschap. Bloch hield met veel enthousiasme dagboeken bij en schreef ook veel brieven aan familieleden. Dit materiaal – aangevuld met foto’s en schetsen – geeft een goed beeld van de ontstaansgeschiedenis van de diverse objecten, verrijkt ze en plaatst ze in context. Daarnaast kon een aantal niet uitgevoerde plastieken worden geïdentificeerd en zijn op basis van schetsen en brieven tot nog toe niet aan Lucienne Bloch toegeschreven vazen bekend geworden. De veelzijdigheid van Bloch laat zich ook zien in ontwerpen voor houtsneden en textielontwerpen die Leerdam als onderwerp hebben of waarvan vast is komen te staan dat ze in Leerdam zijn gemaakt.

Belofte voor het moderne

Lucienne Bloch’s beschrijvingen van haar leven zijn meer dan persoonlijke anekdotes. De dagboeken van de jongvolwassen logee in het huis van Cochius lezen, in een bredere context, als een verhaal over de tijd en het milieu waarin ze leeft. Een milieu waarin ze naast de luxe van veel soirees, concerten en feestjes ook – zij het natuurlijk nog steeds in zeer beperkte mate – het arbeidersleven kan ervaren in de Glasfabriek. Haar reizen brengen haar via oceaanstomers en gerieflijke Pullmanrijtuigen naar grote steden of de hoge bergen van haar geboorteland Zwitserland. Klassiek geschoold, krijgt de jonge vrouw in Leerdam de kans om in korte tijd een uitermate modern en verfijnd oeuvre op te bouwen dat een belofte voor het moderne is.

It sure is a funny place to be here in Leerdam. I feel sometimes bewildered at being after all in such a "lost" place on the globe I should better say "odd".  (5 december 1929)

Tentoonstelling: Art deco in glas – Belofte voor het moderne, Nationaal Glasmuseum, 1 juni t/m 28 oktober 2018.

Het hol geblazen vrouwenhoofd dat bovenaan deze pagina wordt afgebeeld is verkocht aan het museum door Kunstconsult - 20th century art | objects. Het is een belangrijk werk van Lucienne Bloch en een hoogtepunt in de tentoonstelling.

Op 4 juli 2018 geeft Laurens Geurtz, auteur van deze blog, een lezing bij Kunstconsult in Amstelveen.

Tekst: Laurens Geurtz, foto’s: Erik Rijper, historische afbeeldingen: familiearchief Lucienne Bloch