Weense invloed op Belgisch design - Zilver van Philippe Wolfers
Dat het meesterwerk van de Wiener Werkstätte niet in Wenen staat maar in Brussel berust op een speling van het lot. Werkelijk alles aan en in het Stocletpaleis, verrezen tussen 1905 en 1911, is ontworpen door de kunstenaars van het beroemde Weense productiehuis. Is het dan óók toeval dat tegelijkertijd de zweepslag uit de Belgische interieurkunst verdween?
Kunsthistorici waren lang overtuigd van de samenhang tussen de bouw van het Stocletpaleis en het verdwijnen van de Belgische Art Nouveau. Het Antwerpse Zilvermuseum Sterckshof nuanceerde dit beeld in een wetenschappelijke publicatie naar aanleiding van de tentoonstelling Wiener Werkstätte en Belgisch zilverdesign.
Gefortuneerde designliefhebbers
In 1903 komt de Wiener Werkstätte tot stand als de verwezenlijking van de ultieme droom: het scheppen van moderne decoratieve kunst van ongeëvenaarde kwaliteit. De onderneming wordt opgericht door architect Josef Hoffmann en schilder Koloman Moser, twee kopstukken van de Wiener Secession. Wat begint als een atelier voor zilveren en metalen gebruikswaren en interieurelementen, groeit snel uit tot een productiehuis met gespecialiseerde ateliers, dat volledige interieurs verzorgt. Tussen 1903 en 1932 wordt – bij de gratie van gefortuneerde designliefhebbers – een ontzagwekkende hoeveelheid luxe gebruiksvoorwerpen geproduceerd. In de jaren 1905 – 1912 zullen vooral de fabelachtige sommen die Adolphe Stoclet neertelt voor zijn riante Brusselse stadspaleis de Wiener Werkstätte overeind houden.
In 1903 – 1904 verblijft Stoclet, een Belgische spoorwegbouwkundige en financier, met zijn echtgenote Suzanne Stevens, dochter van de Brusselse kunsthandelaar Arthur Stevens, in Wenen. Zij zijn van plan zich daar definitief te vestigen. Gecharmeerd door de huizen die Josef Hoffmann in de chique villawijk Die Hohe Warte heeft gebouwd, bestelt het echtpaar een eigen villa bij de Wiener Werkstätte. Als onverwachts zijn vader en broer overlijden keert Stoclet terug om het familiebedrijf te leiden en wordt besloten de villa in België te realiseren.
Gesloten schatkamer
Honderd jaar later is het monumentale, door UNESCO beschermde stadspaleis een schatkamer voor kunsthistorici. De familie houdt de deuren echter hermetisch gesloten. Alleen aan de hand van foto’s, eigentijdse bronnen en ontwerptekeningen kan een beeld worden geschetst van het interieur en de schitterende zilvercreaties van Josef Hoffmann en Koloman Moser. Zo toont een foto de kolossale eetkamer, met zijn marmeren wanden en door Gustav Klimt gedecoreerde friezen. Langs de wanden prijkt een zeer uitgebreid zilveren tafelservies. Moser ontwierp voor de vrouw des huizes een opvallende inktpot in gehamerd zilver bekroond door een uiltje, die zich nu in de collectie van het Badisches Landesmuseum in Karlsruhe bevindt.
De Art Deco van Philippe Wolfers
Aan de hand van een grote hoeveelheid zilveren voorwerpen van de Wiener Werkstätte én van Belgische ontwerpers beantwoordde Zilvermuseum Sterckshof de vraag of de verstrakking van de zwierige, typische Belgische Art Nouveau toe te schrijven valt aan het Stocletpaleis. Die stelling blijkt te kort door de bocht. Mede door Duitse invloeden verstrakt de Belgische Art Nouveau al vóór de bouw, zoals blijkt uit de inzendingen naar tentoonstellingen in Turijn (1902) en Milaan (1906). De invloed van de Wiener Werkstätte in België is vooral merkbaar ná de afwerking van het Stocletpaleis in 1911.
Het meest treffend is de meetkundige en mathematische ontwerpmethode die Philippe Wolfers, artistiek directeur van de Brusselse firma Wolfers Frères, tijdens de Eerste Wereldoorlog ontwikkelt. Deze vertoont overeenkomsten met de geometrische ontwerpbenadering van Josef Hoffmann. Mogelijk werd Wolfers tot het ontwikkelen van zijn systeem geïnspireerd door het interieur van het Stocletpaleis. Het is aannemelijk dat hij er binnen is geweest: uit bewaarde correspondentie blijkt dat Adolphe Stoclet en Philippe Wolfers elkaar kenden.
Dankzij zijn bijzondere ontwerpmethode ontstaan de geroemde Art Deco serviezen, waarmee Wolfers Frères in de tweede helft van de jaren twintig furore maakt. Op de Exposition internationale des Arts Décoratifs et Industriels Modernes in Parijs in 1925 ontvangt Philippe Wolfers de Grand Prix voor zijn ensemble Gioconda. Tot aan zijn dood in 1929 past hij zijn beproefde methode toe bij het ontwikkelen van nieuwe modellen.
In de verkoopcollectie van Kunstconsult bevinden zich momenteel twee zilveren Art Deco serviezen van Philippe Wolfers (zie bovenstaande foto's).
Tekst: Bobby van Brussel
Foto's: Erik Rijper en Noortje Remmerswaal
© Kunstconsult – 20th century art | objects
Citeren uit deze tekst is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en met een link naar deze pagina.
