Nederlandse Art Nouveau van Theo Molkenboer: Kracht door eenvoud

Voorhoede van de Nederlandse Art Nouveau

Iemand van een ongewone begaafdheid, die rusteloos als hij was, iedere techniek aanpakte en er iets in bereikte, zo werd Theo Molkenboer in 1925 beschreven in Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift. Molkenboer (1871 – 1920) groeide op in een kunstenaarsmilieu. Na voltooiing van zijn studie ging hij aan de slag als zelfstandig schilder, tekenaar en ontwerper. Hij maakte toen inmiddels deel uit van de voorhoede van de Nederlandse Art Nouveau.

Technieken uit het verre oosten

De spiegellijst, met een basis van walnoothout, maakte hij in 1899. De eenvoudige vormgeving en organische versiering zijn kenmerkend voor de Nieuwe Kunst, de Nederlandse variant van de Art Nouveau. 
Typerend is ook de gekozen decoratietechniek: batik op perkament. Aan het einde van de negentiende eeuw groeide in Nederland belangstelling voor de ornamenten en technieken uit het verre oosten en vooral Indonesië. Kunstenaars experimenteerden met de traditionele techniek van het batikken, waarbij een met was bedekte lap stof door meerdere verfbaden wordt gehaald. Door bij iedere verfkleur een ander deel van de stof met was te bedekken ontstaat een kleurrijk decor. Waarschijnlijk heeft Molkenboer zich het batikken op perkament al tijdens of vlak na zijn studie eigen gemaakt.

Decoratie volgt functie

De gebatikte spiegellijst is een goed voorbeeld van de veranderingen die aan het einde van de negentiende eeuw binnen de kunstnijverheid plaatsvonden. In Engeland propageerde William Morris, als reactie op de volgens hem heilloze weg van het navolgen van historische stijlen, eenvoud en soberheid. De decoratie moest voortkomen uit de functie van het voorwerp. Een idee dat in Nederland door veel kunstenaars werd omarmd. Ook Molkenboer onderschrijft de visie van Morris. Zo pleit hij er in 1896 in een artikel voor om de decoratie van een boek te baseren op de constructie van de band. Ontwerpers die boeken of andere gebruiksvoorwerpen uitbundig versieren, zonder rekening te houden met de constructie, begaan volgens Molkenboer ‘een fout tegen de architectuur’. “Want is het niet juist de hoogste kunst zich te schikken in de behoeften en wetten, die het voorwerp waaraan wij ons te houden hebben ons stelt.”Vaak paste hij ook een ander idee uit de Nieuwe Kunst toe, namelijk dat de natuur de moeder (lees: inspiratiebron) van alle kunsten is. De eenvoudige, krachtige ontwerpen van Theo Molkenboer waren destijds zeer modern.

Portret van William Howard Taft

Na 1900 hield hij zich ook met andere vormen van kunstnijverheid bezig. Zo was Molkenboer van 1901 tot 1904 artistiek leider bij plateelfabriek Holland in Utrecht en oogstte hij veel waardering als ontwerper van affiches. 
In 1909 volgde hij zijn broer naar de Verenigde Staten, waar beiden veel opdrachten kregen. Molkenboer schilderde er onder andere een portret van president William Howard Taft. In 1913 keerde hij terug naar Nederland. Theo Molkenboer overleed in 1920 op 49-jarige leeftijd aan tuberculose in een sanatorium in het Zwitserse Agra. Tegenwoordig wordt hij beschouwd als een van de meest vernieuwende Nederlandse kunstenaars tijdens het fin de siècle.

Bekijk de collectiepagina voor verkoopinformatie over de spiegellijst van Molkenboer en andere objecten van de Art Nouveau. Twee Art Nouveau stukken uit de collectie van Kunstconsult, de Javaanse hofdanser van C. Wirtz en de Knielende Javaanse jongen van August Falise, zijn nu te zien in de tentoonstelling Art Nouveau in Nederland in het Gemeentemuseum Den Haag

Art Nouveau in Nederland, Gemeentemuseum Den Haag, 21 april t/m 28 oktober 2018.

Dit is een verkorte versie van een artikel door Sipke van de Peppel, dat eerder verscheen in Art Deco Magazine. Foto: Dennis A-Tjak