De veelzijdigheid van Cris Agterberg: Kunst en ambacht

Vanwege hun arbeidsintensieve karakter en de hoge kostprijs, zijn de grotere atelierstukken van Cris Agterberg tamelijk zeldzaam. Zijn groeiende naamsbekendheid bracht hem ertoe in de jaren 20 samenwerking te zoeken met fabrikanten van kunstnijverheidsproducten. Hierin zag hij een manier om zijn afzet te vergroten. Voor Glasfabriek Leerdam ontwierp hij gedurende een aantal jaren glasobjecten en -decoraties. Daarnaast ontwierp hij keramiek voor Potterij Zaalberg en ging hij samenwerkingsverbanden aan met Plateelbakkerij Zenith en Plateelfabriek Schoonhoven.

Eerste oranje tintje

Bij Glasfabriek Leerdam was Cris Agterberg de eerste ontwerper die letterlijk een oranje tintje gaf aan het ‘oranjeglas’, gelegenheidsobjecten die werden – en worden –uitgegeven bij gedenkwaardige momenten van het Koninklijk Huis. Ter ere van het 25-jarig regeringsjubileum van koningin Wilhelmina ontwierp hij in 1923 enkele glasdecoraties. Daaronder was een ontwerp met vrolijke oranjeappeltjes uitgevoerd in email. Dat was een vindingrijke oplossing, in een tijd dat het oranjekleurige glas in Leerdam nog niet voorhanden was.

‘Egyptische’ danseres

Bij Plateelfabriek Schoonhoven liet hij in de tweede helft van de jaren 20 verschillende plastieken uitvoeren, onder meer enkele vrouwfiguren en een kop van danseres Darja Collin. Zij was de echtgenote van schrijver en scheepsarts Jan Jacob Slauerhoff. Vermoedelijk ontmoette Agterberg de danseres in de Utrechtse theaterwereld. Hij beeldde haar af met een haardracht geïnspireerd door Cleopatra en het oude Egypte. Behalve in wit plateel is de kop ook in brons bekend.

Amsterdamse School

Zijn samenwerkingsverbanden met commerciële bedrijven bleven uitstapjes, de echte focus lag op met de hand vervaardigde kunstnijverheidsproducten, gemaakt in kleine oplage. Zoals een reeks karakteristieke bronzen objecten die Agterberg halverwege de jaren 20 ontwierp, waaronder vrouwfiguren en pendules. Een fraai voorbeeld is de pendule van gegoten brons uit ca. 1925. De paraboolvormige kast met sculpturale, zoömorfe details en het geabstraheerde vrouwenfiguur belichamen het vormgevingsideaal van de Amsterdamse School. Agterberg’s werk als sierkunstenaar in de jaren 20 valt onder te brengen in deze stijlbeweging, hoewel hij er zijn eigen draai aan gaf. Kenmerkend voor zijn werk zijn de langgerekte menselijke figuren. Zijn expressieve stijl toont overeenkomsten met het werk van tijdgenoten als Hildo Krop en H.J. Winkelman. Een van Agterbergs eerste projecten waarin de stijl van de Amsterdamse School tot uitdrukking kwam, was een tuinhuis voor de Eerste Nederlandse Jaarbeurs in 1917. Architect Jan Gratama tekende het ontwerp van het tuinhuis, Agterberg ontwierp het interieur en was projectleider. Het tuinhuis werd uitgevoerd in gemetalliseerd beton, een zeer vernieuwend product in die tijd. De kritieken waren lovend en het succes van het nieuwe materiaal was ongekend.

Werken in beton

In de daaropvolgende jaren besloot Agterberg verschillende kleine sculpturen van gemetalliseerd beton te vervaardigen. Dit paste binnen de idealen die hij aan het begin van zijn artistieke loopbaan koesterde: zich te wijden aan de beeldhouwkunst. Een voorbeeld van zo’n betonnen sculptuur is ‘De kus’, een expressief beeld van twee geliefden. Het beeld heeft symbolistische kenmerken; de twee figuren, die als het ware uit de sokkel verrijzen, lijken in elkaar op te gaan. Ook de abstracte en organische vormgeving van de Amsterdamse School zijn herkenbaar. Tijdgenoten John Räedecker en Hendrik Chabot volgden het voorbeeld van Agterberg en creëerden eveneens sculpturen van het nieuwe materiaal. Daarnaast gebruikte Agterberg aardewerk om zijn sculpturen vorm te geven. De wit geglazuurde aardewerk sculptuur van een vrouw, toont qua vormgeving duidelijke overeenkomsten met ‘De kus’. Ook de abstracte, organische vrouwfiguur met haar expressieve, symbolistische gelaatsuitdrukking lijkt te verrijzen uit haar fundament.

Zilveren juwelen

Hoewel Agterberg aanvankelijk dus het ideaal koesterde zich op de beeldhouwkunst te richten, ontwikkelde hij zich in de loop van zijn carrière als veelzijdig sierkunstenaar. Naast de al genoemde disciplines, ontwierp hij aardewerk, meubels, kostuums, metalen gebruiksvoorwerpen en sieraden. Dat laatste is hij zijn hele leven blijven doen. Bepaalde populaire juweelontwerpen werden met regelmaat opnieuw uitgebracht. De zilveren sieraden werden vrijwel altijd ajour gezaagd. Kenmerkend is de subtiele verwerking van amethist, maansteen of agaat in onder meer broches. De sieraden zijn voorzien van geabstraheerde planten-en bloemenmotieven met hier en daar een zoömorfe figuur. Dit is kenmerkend voor de sieraden uit de periode van de Amsterdamse School. Qua vormgeving zijn Agterberg’s sieraden vergelijkbaar met die van Nederlandse tijdgenoten als Fons Reggers, Jan Kriege en Frans Zwollo sr., al werkten zij wat abstracter. Zijn objecten van onedele metalen, zoals messing en tin, vertonen gelijkenissen met het werk van Hendrik Methorst, die overigens ook regelmatig ontwerpen voor Agterberg uitvoerde.

Kunstenaar én ambachtsman

Hoewel Agterberg nu als volwaardig kunstenaar van zijn tijd wordt gezien, kreeg hij destijds tot zijn eigen frustratie vooral erkenning als ambachtsman. Die ambachtelijke elementen worden tegenwoordig juist als uitzonderlijke kwaliteiten beschouwd en maken zijn werk geliefd. Werken van Cris Agterberg bevinden zich in collecties van collectioneurs en Nederlandse musea, waaronder het Centraal Museum in Utrecht.

Bekijk hier alle werken van Cris Agterberg uit de verkoopcollectie van Kunstconsult.

Tekst: Marleen Windhorst

Foto’s: Gé Dubbelman en Dennis A-Tjak, collectie Kunstconsult

© Kunstconsult – 20th century art | objects 

Citeren uit deze tekst is uitsluitend toegestaan met bronvermelding en met een link naar deze pagina.